Hành vi nhà đầu tư phổ biến trên thị trường chứng khoán
Ngoài tìm hiểu về các kiến thức tài chính và kinh tế, nhà đầu tư cần phải biết nắm bắt và kiểm soát tâm lý một cách phù hợp. Từ đó, sẽ tăng tỷ lệ thành công trong mỗi phiên giao dịch của nhà đầu tư trong đầu tư chứng khoán. Sau đây là 9 tâm lý mà nhà đầu tư nào cũng phải trải qua và biện pháp kiểm soát tâm lý một cách hiệu quả.
Tâm lý nhà đầu tư là gì?
Trong đầu tư chứng khoán, tâm lý nhà đầu tư chính là sự phản ánh thái độ, cảm xúc và hành động của nhà đầu tư trước những biến động của thị trường lên mỗi giao dịch. Tâm lý của các nhà đầu tư rất đa dạng và được hình thành từ nhiều yếu tố khác nhau. Tuy nhiên, có thể chia thành bốn yếu tố chính đó là tâm lý bầy đàn, quá tự tin, sợ thua lỗ, quá lạc quan hoặc bi quan.
9 tâm lý nhà đầu tư hay mắc phải
Bầy đàn (Tâm lý đám đông)
Yếu tố tâm lý bầy đàn (Herd Mentality) đó là sự bắt chước của các các nhà đầu tư và quyết định theo ý kiến đám đông. Trong đám đông, mỗi nhà đầu tư chịu sự tác động và điều chỉnh khác nhau.
Tâm lý bầy đàn sẽ khiến lòng tham của nhà đầu tư chấp nhận mua những cổ phiếu với giá cao ngất ngưởng. Nhưng lại tin chắc chắn rằng trong thị trường sẽ còn nhiều người chấp nhận mua lại cổ phiếu đó với giá cao hơn. Từ đó, giúp cho nhà đầu tư có thể sinh lợi khủng.
Nếu nhiều người cùng hùa theo mua một loại cổ phiếu sẽ dẫn đến giá ảo và tăng cao bất ngờ. Ngược lại, nếu nhà đầu tư nghe theo đám đông có tâm lý không vững lo sợ cổ phiếu đó giảm giá sẽ bất chấp bán tháo để cắt lỗ. Dẫn đến giảm sàn nhiều cổ phiếu trên thị trường chứng khoán.
Quá tự tin
Tâm lý quá tự tin (Overconfidence) cũng là yếu tố phổ biến tác động đến hành vi và mục tiêu của nhà đầu tư.
Khi nhà đầu tư cho rằng bản thân xuất sắc hơn người khác về khả năng cũng như kinh nghiệm giao dịch thì sẽ khiến cho các phiên giao dịch sẽ rủi ro hơn. Ngoài ra, theo Odean (1998) cho rằng trung bình những nhà đầu tư quá tự tin thường chỉ nhận được tỷ suất sinh lợi thấp hơn thị trường.
Có nhiều nghiên cứu cho rằng mức độ quá tự tin giữa nam giới trong đầu tư cao hơn nữ giới (Shih-Wei, Johnnie và Ming-Chien, 2008; Barber và Odean, 2001). Đặc biệt, nếu đầu tư các cổ phiếu riêng lẻ thì tỷ lệ thành công của nữ giới cao hơn nam giới.
Lạc quan quá mức
Tâm lý lạc quan quá mức (Excessive Optimism) là yếu tố xuất phát từ sự quá tự tin. Họ luôn nghĩ rằng những dự đoán của bản thân trong tương lai sẽ tốt hơn hiện tại. Việc lạc quan quá mức cũng có thể tích cực nếu như yếu tố này dùng để kích thích tham gia đầu tư chứng khoán trên thị trường.
Mặt khác, lạc quan quá mức cũng gây ra nhiều rủi ro cho nhà đầu tư vì họ thường bất chấp mọi thứ và quá lạc quan mà không có điểm dừng cho dù đang bị thua lỗ. Điều này cũng có thể dẫn đến tâm lý bi quan quá mức cho nhà đầu tư.
Sợ thua lỗ
Tâm lý sợ thua lỗ thường xuất hiện khi nhà đầu tư đối mặt rủi ro và bất chấp giữ lại những mã chứng khoán đang hạ giá và kiên nhẫn chờ đợi nó tăng giá trở lại. Nhà đầu rất sợ đưa ra quyết định hoặc lựa chọn vì họ luôn sợ rằng mình có thể sẽ mắc sai lầm và dẫn đến thua lỗ trong hối tiếc.
Tâm lý này xảy ra khi nhà đầu tư thiếu tự tin vào kiến thức và kỹ năng của bản thân trong thị trường chứng khoán. Bởi vì nhà đầu tư luôn lo lắng và sợ thua lỗ sẽ khiến nhà đầu tư chần chừ và bỏ qua những thời điểm vàng để chốt lời.
Tham lam
Đối với tâm lý tham lam, nhà đầu tư thường mong muốn kiếm lợi nhuận càng nhanh càng nhiều càng tốt. Lòng tham đối với các nhà đầu tư mang tâm lý này là không đáy, việc này dễ khiến họ đánh giá rủi ro sai cách và áp dụng các phương pháp đầu tư không phù hợp. Từ đó, khiến việc đầu tư trở nên thua lỗ và rủi ro cao.
Những nhà đầu tư mang tâm lý tham lam dễ quyết định theo cảm xúc hay những tips học lỏm. Việc này dễ dẫn đến thất bại và thua lỗ thảm hại.
Nếu muốn vượt qua tâm lý này, nhà đầu tư cần có mục tiêu đầu tư cụ thể, lập kế hoạch rõ ràng và có chiến lược phù hợp với bản thân, đặc biệt tuân thủ những nguyên tắc vàng để quản lý rủi ro. Việc này giúp nhà đầu tư tự kiểm soát và kiên nhẫn hơn trong quá trình đầu tư.
Thiếu kiên nhẫn
Tâm lý thiếu kiên nhẫn cũng xuất hiện ở nhiều nhà đầu tư, họ mong muốn có kết quả nhanh và không kiên nhẫn đợi kết quả thị trường phản ánh đúng giá trị thực của tài sản.
Những nhà đầu tư có tâm lý này sẽ dễ bán tài sản khi chúng giảm giá mà không chờ đợi sự phục hồi. Hay có thể họ sẽ lựa chọn đầu tư ngắn hạn với mong muốn kiếm lời nhanh chóng.
Để hạn chế tâm lý này, nhà đầu tư nên có kế hoạch dài hạn hơn và tuân thủ theo nó một cách nghiêm ngặt. Ngoài ra, nhà đầu tư cần phải biết rằng thị trường chứng khoán khá biến động và cần phải có sự kiên nhẫn chờ lợi nhuận.
Hoạt động theo cảm xúc
Người có tâm lý hoạt động theo cảm xúc dễ dẫn đến các quyết định không cân nhắc. Chủ yếu dựa trên sự hứng thú, sợ hãi, hoang mang hoặc tham lam tùy theo cảm xúc của nhà đầu tư đó.
Nếu nhà đầu tư quyết định giao dịch cổ phiếu bằng cảm xúc thì dễ đánh mất khả năng lý thuyết và gây ra sai lầm đáng tiếc.
Để khắc phục tâm lý hoạt động theo cảm xúc, nhà đầu tư cần xây dựng một chiến lược đầu tư rõ ràng và cần tuân thủ theo nó. Họ cần thực hành quyết định đầu tư một cách khách quan và không để cảm xúc chi phối đến quyết định của bản thân.
Thời kỳ khủng hoảng và sự phục hồi
Nhà đầu tư thường mang tâm lý hoảng loạn và panick trong thời kỳ khủng hoảng. Bởi vì, họ lo sợ và e ngại rủi ro nên dễ dàng bán ra tài sản một cách vội vàng. Ngược lại, trong thời kỳ phục hồi, nhà đầu tư có tâm lý lạc quan nên dễ bỏ lỡ cơ hội đầu tư khi cổ phiếu đang tăng giá.
Để kiểm soát tâm lý trong cả hai thời kỳ này, nhà đầu tư cần kiên nhẫn và tuân thủ theo chiến lược đầu tư cá nhân. Nên xem xét cơ hội mua vào trong thời kỳ khủng hoảng và thực hiện phân bổ phù hợp trong thời kỳ phục hồi.
Ảnh hưởng từ thông tin truyền thông
Những tin tức và thông tin từ truyền thông cũng ảnh hưởng đến tâm lý của các nhà đầu tư. Tin tức được lan truyền nhanh chong khiến cho thị trường biến động và đồng thời cũng làm cho nhà đầu tư phản ứng dựa trên cảm xúc. Từ đó, họ sẽ dễ dàng giao dịch cổ phiếu khi chưa quan kiểm chứng hay xác thực.
Để hạn chế sự ảnh hưởng tin tức truyền thông, nhà đầu tư cần phải chắt lọc thông tin và xác minh tính chính xác trước khi đưa ra quyết định đầu tư. Đồng thời, nhà đầu tư cũng nên tạo cho bản thân một mô hình tâm lý lành mạnh để đối phó với biến động.
Cách quản lý tâm lý nhà đầu tư
Quản lý tâm lý nhà đầu tư hiệu quả sẽ giúp tăng tỷ lệ giao dịch thành công trên thị trường. Dưới đây là 8 cách có thể quản lý tâm lý nhà đầu tư khi tham gia thị trường chứng khoán:
- Kế hoạch đầu tư rõ ràng: Nhà đầu tư hãy lập kế hoạch đầu tư rõ ràng và chi tiết. Việc này sẽ giúp đi đúng hướng và tránh bị cảm xúc chi phối khi đưa ra quyết định.
- Tuân thủ kế hoạch: Nhà đầu tư cần phải tuân thủ nghiêm ngặt những nguyên tắc đầu tư và kế hoạch của bản thân đưa ra. Chẳng hạn như, tuân thủ nguyên tắc quản lý rủi ro và đặt điểm dừng lỗ và điểm chốt lời để đảm bảo bạn không mất quá nhiều tiền khi thị trường biến động.
- Tạo danh mục đầu tư đa dạng: Không nên bỏ hết trứng vào một cùng một rổ. Việc đa dạng hóa danh mục đầu tư sẽ giúp giảm thiểu rủi ro. Không nên đặt toàn bộ nguồn vốn của mình vào một cổ phiếu duy nhất. Thay vào đó, bạn nên phân bổ vốn một cách phù hợp với từng loại tài sản khác nhau.
- Tập trung vào dữ liệu và thông tin: Nhà đầu tư nên nghiên cứu kỹ và thu thập thông tin uy tín trước khi đưa ra quyết định đầu tư. Không nên tin vào tin rác hay tin đồn mà chưa qua kiểm chứng. Sử dụng dữ liệu và thông tin để đánh giá mức độ rủi ro và khả năng sinh lời của cổ phiếu.
- Tạo một kế hoạch tài chính cá nhân: Bạn cần có một kế hoạch tài chính cá nhân để kiểm soát tâm lý. Bạn nên xác định số tiền đầu tư mà không ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống hằng ngày. Việc này sẽ giúp bạn tránh tâm trạng căng thẳng và áp lực khi gặp thua lỗ.
- Tự kiểm soát cảm xúc: Vì thị trường chứng khoán khá biến động, nhà đầu tư dễ có cảm xúc sợ hãi và tham lam. Thế nên, bạn cần phải học cách tự kiểm soát cảm xúc cá nhân bằng cách không được đánh giá thị trường dưới sự tác động của cảm xúc. Khi bạn cảm thấy quá căng thẳng hay phấn khích bạn nên ngưng giao dịch và thư giãn.
- Học hỏi và cải thiện: Đầu là một quá trình không ngừng học hỏi. Bạn hãy luôn trau dồi và cải thiện kiến thức về thị trường. Đặc biệt, học từ chính kinh nghiệm của bản thân là điều rất hay.
- Sử dụng hỗ trợ từ chuyên gia: Khi bạn cảm thấy không chắc chắn điều gì trong quá trình đầu tư bạn có thể nhờ sự trợ giúp từ các chuyên gia. Bởi vì, những người này đã có kiến thức chuyên môn vững chắc cũng như kinh nghiệm chiến trường lâu năm, họ sẽ cho bạn những lời khuyên và bài học bổ ích. Từ đó, giúp bạn xác định và xây dựng chiến lược đầu tư phù hợp với mục tiêu và tình tài chính của bạn.
Kết luận
Trên đây là bài viết nói về 9 tâm lý mà nhà đầu tư nào cũng mắc phải và biện pháp khắc phục. Hy vọng bài viết này sẽ bổ ích với các bạn. Chúc các bạn thành công nhé!
Tôi là Đặng Trọng Khang, người sáng lập & chia sẻ Phương Pháp Đầu Tư Chứng Khoán Theo LUẬT NHÂN QUẢ (Causality Investing). Một hệ thống mang tính ứng dụng rất cao và dễ dàng áp dụng, giúp mọi Nhà Đầu Tư đạt được thành công trong thị trường.